چرا تفکر نقاد مفید است؟

تفکر نقاد قدمتی دیرینه در تاریخ انسان خردورز دارد. پیش از آنکه بدانیم چرا تفکر نقاد مفید است بهتر است کمی پیرامون چیستی تفکر نقاد صحبت کنیم. تفکر نقاد یا Critical thinking ریشه ای چند هزار ساله در تاریخ انسان دارد. شاید از زمانی که بشر زبان گشود و پرسش را ابداع کرد تفکر نقاد هم شکل گرفت و شاید  آریستارخوس که اولین بار پی به عدم مرکزیت زمین برد و یا سقراط که از ارزیابی زندگی سخن گفت و پرسشگری را بنا نهاد تفکر نقاد نیز شکل گرفت.

تفکر نقاد که از آن به عنوان “سنجشگرایانه اندیشی” هم یاد می شود شیوه ای از اندیشه است که در آن اندیشه ها و شیوه فکر کردن ما در ترازوی سنجش قرار می گیرد. انسانها همیشه همه موضوعات را بر اساس طرز فکر ثابت و مدل ذهنی از پیش ایجاد شده خود می سنجند اما تفکر نقاد می تواند در سنجش افکار و جلوگیری از خطاهای رایج نوع بشر یاری رسان ما باشد.

هر چند تفکر شهودی و سریع می تواند سرعت عمل ما در درک و واکنش به پیرامون را افزایش دهد اما تله های بسیاری هم در مسیر عدم استفاده از تفکر نقاد که مبتنی بر منطق و شفافیت است وجود دارد. مثلا اگر شما به صورت پیش فرض طرفدار یک گروه سیاسی باشید ممکن است دروغ های آنها را به راحتی به عنوان حقیقت بپذیرید. یا اگر شهود شما  دسته ای از انسانها که قبلا تجربه خوبی با آنها نداشته اید را در گروه انسانهای غیر قابل اعتماد قرار داده باشد ممکن است از حقایق مطرح شده توسط آنها نیز به راحتی چشم پوشی کنید.

عصر حاضر عصر فراوانی اطلاعات است. شما به راحتی و با سرعت بسیار زیاد در مواجهه با اطلاعات و انواع خبرها قرار می گیرید از این رو نیاز به افزایش قدرت تفکر برای تشخیص درستی از نادرستی بیش از هر زمان دیگری در تاریخ بشر است. تفکر نقاد مانند ورزش که عضله های شما را قدرتمند می سازد می تواند قدرت فکر کردن شما را افزایش دهد. این مهارت به شما می آموزد چطور پرسش های بهتری مطرح کنید و چطور مراجع و منابع یک موضوع را تشخیص داده و به عمق و زوایای آن پی ببرید.

شاید برخی از زوایای تفکر نقاد یا سنجش گرایانه اندیشی به نظر فلسفی و ویژه افراد دانشگاهی یا محققین و فیلسوفان به نظر برسد اما واقعیت این است که این مهارت کاربردی یک نیاز پایه حتی برای یک کودک دبستانی است تا بتواند درستی را از نادرستی تشخیص دهد و از کودکی ذهن خود را برای مواجهه با انواع اطلاعات در پیرامونش که تلاش میکنند او را به هر سویی بکشند تقویت کند.

اغلب انسانها برای اینکه انرژی زیادی مصرف نکنند ترجیح می دهند به جای اندیشیدن از حاصل اندیشه دیگران و خطوط فکری از پیش تعیین شده استفاده کنند شاید فکر می کنند زمانی که بزرگان بسیاری راجع به این موضوع اندیشیده اند چه نیازی به سنجش مجدد آن موضوع است اما همین موضوع در عصری که همه به دنبال کسب منافع از پیرامونشان هستند می تواند بسیار خطرناک باشد.

تفکر نقاد به معنی بی اعتمادی به دیگران  نیست بلکه به معنی سنجش و درک میزان اهمیت و یا درستی موضوعات است. به معنای تشخیص درست مسئله و صرف زمان برای حل مسئله واقعی  به جای مسئله و یا مشکل در دسترس است. در عصری که تبلیغات تجاری شما را دعوت به کسب ثروت فوری می کنند و یا عرفای نو ظهور دم از انرژی های معجزه آسا برای آرامش روحتان می زنند و یا یکی از دوستان فامیل اکسیری جادویی برای کاهش وزن و یا جوانی شما یافته تفکر نقاد می تواند موضوعات را شفاف تر ببیند و به شما در تشیص صحت اطلاعات کمک کند.

سنجش گرایانه اندیشی علاوه بر اینکه شیوه صحیح طرح پرسش راجع به موضوعات را به شما می آموزد به شما کمک می کند تا بتوانید موضوعات را از زوایا و ابعاد گوناگون بررسی کنید شاید بتوانید کمی عمیق تر راجع به منافع گوینده مطلب و چرایی موضوع بیندیشید و آنگاه منطق نقاط تاریک یک موضوع را به راحتی پیش چشمان شما قرار دهد.

چالش همیشگی ما انسانها در عصری که انتخاب ها و گزینه ها افزایش یافته تصمیم گیری است. یکی دیگر از محاسن یادگیری تفکر نقاد کمک به شفاف اندیشی در زمان اتخاذ تصمیماتی است که به خصوص بر آینده و حتی شیوه زندگی ما و دیگران موثر هستند.

حتی اگر جمله ی تاریخی سقراط در لحظه نوشیدن جام شوکران را که گفت: زندگی ارزیابی نشده ارزش زیستن ندارد در نظر نگیریم باید بپذیریم زندگی بدون سنجشگرایانه اندیشی بسیار پر خطر و شاید عبث خواهد بود.

وحید زارعی