نگرش مالی، به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، نقشی تعیین‌کننده در موفقیت یا شکست مالی افراد ایفا می‌کند. آیا تاکنون اندیشیده‌اید که چرا برخی افراد با درآمد متوسط ثروت قابل‌توجهی انباشت می‌کنند، در حالی که دیگران با وجود درآمد بالا همچنان در تنگنای مالی به سر می‌برند؟ پاسخ ممکن است در نگرش مالی شما نهفته باشد. این مقاله با الهام از پژوهش “نگرش‌های پولی، توانایی‌های مالی و تکانشگری به‌عنوان پیش‌بین‌های انباشت ثروت” (Klontz et al., 2022) به بررسی تأثیر نگرش‌های مالی بر انباشت ثروت می‌پردازد و راهکارهای عملی برای بهبود آن ارائه می‌دهد.
در این مسیر، ابتدا نگرش مالی را تعریف کرده و سپس با استناد به تحقیقات علمی، ارتباط آن با رفتارهای مالی و نتایج اقتصادی را تحلیل می‌کنیم. برای جذابیت بیشتر، یک تست کوتاه برای شناسایی نوع نگرش مالی شما ارائه می‌شود. هدف این است که با درک بهتر رابطه عاطفی خود با پول، بتوانید تصمیمات هوشمندانه‌تری اتخاذ کنید و به سوی ثروت پایدار گام بردارید.
نگرش مالی چیست؟
نگرش مالی به مجموعه باورها، احساسات و ارزش‌هایی اشاره دارد که افراد نسبت به پول و مدیریت آن دارند. این نگرش‌ها اغلب از تجربیات کودکی، فرهنگ خانوادگی و محیط اجتماعی نشأت می‌گیرند و به‌صورت ناخودآگاه بر انتخاب‌های مالی اثر می‌گذارند. برای مثال، برخی پول را نماد موفقیت می‌دانند، در حالی که برای دیگران ممکن است منشأ اضطراب یا حتی احساس گناه باشد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که نگرش مالی تنها یک ویژگی ذهنی نیست، بلکه به‌طور مستقیم با رفتارهای اقتصادی و نتایج مالی مرتبط است. مطالعه‌ای که توسط کلونتز و همکاران در سال 2022 انجام شد، نشان داد که نگرش‌های مثبت به پول، همراه با توانایی‌های مالی و کنترل تکانشگری، می‌توانند پیش‌بینی‌کننده‌های قوی برای انباشت ثروت باشند. این یافته‌ها تأیید می‌کنند که ذهنیت ما درباره پول، فراتر از مهارت‌های تکنیکی، مسیر مالی ما را تعیین می‌کند.
چرا نگرش مالی مهم است؟
تأثیر بر تصمیم‌گیری‌های روزمره
تصمیمات مالی ما، از هزینه‌های جزئی روزانه تا برنامه‌ریزی‌های کلان، تحت تأثیر نگرش مالی قرار دارند. افرادی که پول را ابزاری برای امنیت می‌بینند، اغلب به پس‌انداز تمایل بیشتری نشان می‌دهند، در حالی که کسانی که آن را نشانه‌ای از جایگاه اجتماعی می‌دانند، ممکن است به هزینه‌های غیرضروری روی آورند.
تحقیقات نشان داده‌اند که نگرش‌های مالی ناسالم، مانند اجتناب از پول یا پرستش آن، می‌توانند به رفتارهای زیان‌بار مانند ولخرجی یا انباشت بی‌مورد منجر شوند. در مقابل، نگرش‌های متعادل و آگاهانه با افزایش پس‌انداز و کاهش بدهی همراه هستند (Furnham & Grover, 2020).
ارتباط با انباشت ثروت
مطالعه کلونتز و همکاران (2022) که بر روی نمونه‌ای از بزرگسالان بریتانیایی انجام شد، نشان داد که افرادی با نگرش مالی مثبت و توانایی مدیریت تکانشگری، دارایی خالص بیشتری دارند. این پژوهش تأکید می‌کند که نگرش مالی نه‌تنها بر رفتارهای کوتاه‌مدت، بلکه بر نتایج بلندمدت اقتصادی نیز اثر دارد. به بیان دیگر، ذهنیت شما می‌تواند شما را به سوی ثروت هدایت کند یا در چرخه فقر نگه دارد.
انواع نگرش مالی: شما جزو کدام دسته هستید؟
برای درک بهتر نگرش مالی خود، به چهار نوع اصلی نگرش که در روانشناسی پول شناسایی شده‌اند توجه کنید. این دسته‌بندی بر اساس تحقیقات کلونتز و همکاران (2011) و مطالعات بعدی توسعه یافته است:
- پرستش پول (Money Worship): باور به اینکه پول حلال همه مشکلات است. این افراد اغلب بیش از حد خرج می‌کنند و بدهی بالایی دارند.
- اجتناب از پول (Money Avoidance): دیدن پول به‌عنوان چیزی منفی یا شرم‌آور. این نگرش معمولاً به پس‌انداز کم و بی‌توجهی به مدیریت مالی منجر می‌شود.
- هوشیاری مالی (Money Vigilance): احتیاط و دقت در هزینه‌ها، همراه با تأکید بر پس‌انداز. این گروه معمولاً ثروت بیشتری جمع می‌کنند.
- پول به‌عنوان جایگاه اجتماعی (Money Status): استفاده از پول برای نشان دادن موفقیت یا برتری. این نگرش می‌تواند به هزینه‌های غیرضروری منجر شود.
تست کوتاه: نگرش مالی شما چیست؟
این تست ساده نقطه شروعی برای خودشناسی مالی است. بعد از آن، راهکارهایی برای بهبود نگرش مالی ارائه می‌شود.
برای شناسایی نگرش مالی خود، به این سوالات با “بله” یا “خیر” پاسخ دهید:
- آیا فکر می‌کنید داشتن پول بیشتر زندگی شما را بهتر می‌کند؟
- آیا از فکر کردن به مسائل مالی احساس ناراحتی می‌کنید؟
- آیا همیشه بودجه خود را بررسی می‌کنید و برای آینده پس‌انداز می‌کنید؟
- آیا خرید اشیای گران‌قیمت را راهی برای نشان دادن موفقیت خود می‌دانید؟
- اگر بیشتر به سوال 1 پاسخ “بله” دادید: احتمالاً در دسته “پرستش پول” هستید.
- اگر سوال 2 برای شما صدق می‌کند: ممکن است “اجتناب از پول” نگرش غالب شما باشد.
- پاسخ مثبت به سوال 3: نشان‌دهنده “هوشیاری مالی” است.
- اگر سوال 4 را انتخاب کردید: احتمالاً “پول به‌عنوان جایگاه اجتماعی” ذهنیت شماست.
چگونه نگرش مالی بر ثروت اثر می‌گذارد؟
نقش تکانشگری در کنار نگرش
یکی از یافته‌های کلیدی پژوهش کلونتز و همکاران (2022) این است که تکانشگری، به‌عنوان یک عامل روان‌شناختی، می‌تواند تأثیر نگرش مالی را تقویت یا تضعیف کند. افرادی که نگرش مثبتی به پول دارند اما نمی‌توانند تکانه‌های خود را مهار کنند و به صورت هیجانی رفتار می کنند، اغلب در دام خریدهای غیرضروری می‌افتند. در مقابل، کسانی که هم نگرش متعادل دارند و هم تکانشگری خود را مدیریت می‌کنند، شانس بیشتری برای انباشت ثروت دارند.
توانایی‌های مالی: پل بین نگرش و عمل
نگرش مالی به‌تنهایی کافی نیست؛ توانایی‌های مالی مانند بودجه‌بندی، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری نیز ضروری هستند. این پژوهش نشان داد که افرادی با نگرش هوشیارانه و مهارت‌های مالی قوی، دارایی خالص بیشتری نسبت به کسانی دارند که صرفاً به شانس یا درآمد بالا وابسته‌اند. به بیان دیگر، نگرش مالی مانند نقشه است، اما توانایی‌های مالی ابزارهایی هستند که شما را به مقصد می‌رسانند.
شواهد علمی از تأثیر نگرش
مطالعات دیگر نیز این نتایج را تأیید می‌کنند. برای مثال، فورنهام و گروور (2020) دریافتند که نگرش‌های مثبت به پول با کاهش استرس مالی و افزایش رضایت از زندگی همراه است. همچنین، تحقیقی در سال 2018 نشان داد که افرادی با نگرش اجتنابی، کمتر به دنبال فرصت‌های سرمایه‌گذاری می‌روند و در نتیجه ثروت کمتری جمع‌آوری می‌کنند (Garðarsdóttir & Dittmar, 2018). برای مطالعه بیشتر در این زمینه، می‌توانید به کتاب کج‌رفتاری مراجعه کنید.
رفتارهای مالی در کشورهای با تورم بالا: نگاهی به ایران
در کشورهایی مانند ایران که با تورم بالا و نوسانات اقتصادی مواجه هستند، نگرش مالی افراد تحت تأثیر شرایط خاص اقتصادی قرار می‌گیرد. بر اساس مطالعات اقتصاد رفتاری، در چنین محیط‌هایی، رفتارهای مالی اغلب به سمت تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت و محافظه‌کارانه متمایل می‌شود. این موضوع به دلیل کاهش قدرت خرید و عدم اطمینان به آینده است.
تأثیر تورم بر نگرش مالی
پژوهشی در سال 2020 نشان داد که در اقتصادهای تورمی، افراد بیشتر به نگرش “اجتناب از پول” گرایش پیدا می‌کنند، زیرا ارزش پول به‌سرعت کاهش می‌یابد و پس‌انداز سنتی کمتر جذاب به نظر می‌رسد (Akerlof & Shiller, 2020). در ایران، این پدیده با افزایش تمایل به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ملموس مانند طلا و ارز مشهود است. این رفتارها نشان‌دهنده تلاش برای حفظ ارزش دارایی‌ها در برابر تورم هستند، اما ممکن است به انباشت ثروت پایدار منجر نشوند.
تکانشگری در شرایط تورمی
در شرایط تورم بالا، تکانشگری نیز افزایش می‌یابد. مطالعه‌ای که در زمینه رفتارهای مالی در کشورهای در حال توسعه انجام شد، نشان داد که افراد در مواجهه با کاهش ارزش پول، به خریدهای عجولانه روی می‌آورند تا از “از دست دادن” ارزش دارایی‌های خود جلوگیری کنند. در ایران، این رفتار در خریدهای ناگهانی ارز یا کالاهای بادوام مشاهده می‌شود، که اغلب نتیجه نگرش مالی ناپایدار است.
راهکارهای علمی برای مدیریت نگرش در تورم
برای مقابله با این چالش‌ها، تقویت هوشیاری مالی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. تحقیقات پیشنهاد می‌دهند که آموزش سواد مالی و تمرکز بر سرمایه‌گذاری‌های متنوع (مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا دارایی‌های مقاوم در برابر تورم) می‌تواند به افراد کمک کند تا نگرش مالی خود را با واقعیت‌های اقتصادی سازگار کنند (Lusardi & Mitchell, 2014). در ایران، این رویکرد می‌تواند به کاهش تأثیرات منفی تورم بر انباشت ثروت منجر شود.
تأثیر فقر بر رفتارهای مالی
فقر به‌طور قابل‌توجهی بر رفتارهای مالی افراد اثر می‌گذارد و این تأثیر از منظر علوم شناختی و اقتصاد رفتاری مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که افراد در شرایط فقر اغلب به تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت روی می‌آورند، زیرا محدودیت منابع، ذهن آن‌ها را به اولویت‌های فوری مانند تأمین نیازهای اولیه معطوف می‌کند (Mullainathan & Shafir, 2013). این پدیده، که به “مدل ذهنی کمبود” (Scarcity Mindset) معروف است، ظرفیت شناختی را کاهش می‌دهد و برنامه‌ریزی بلندمدت مالی را دشوار می‌سازد.
علاوه بر این، فقر می‌تواند تکانشگری و رفتارهای هیجانی را افزایش دهد. مطالعه‌ای در سال 2018 نشان داد که افراد فقیرتر به دلیل فشارهای مالی، بیشتر به خریدهای ناگهانی و پرهزینه تمایل دارند تا احساس کنترل یا رضایت موقت کسب کنند. این رفتارها اغلب به انباشت بدهی و کاهش پس‌انداز منجر می‌شوند. از سوی دیگر، نگرش مالی در شرایط فقر ممکن است به سمت اجتناب از پول متمایل شود، زیرا افراد پول را با استرس و ناکامی مرتبط می‌دانند (Klontz et al., 2022).
چگونه نگرش مالی خود را بهبود دهیم؟
بهبود نگرش مالی فرآیندی تدریجی است که نیازمند خودآگاهی و تمرین است. در ادامه، پنج راهکار عملی مبتنی بر تحقیقات علمی ارائه می‌شود:
۱. خودآگاهی مالی را تقویت کنید
شناخت نگرش کنونی خود اولین گام است. از تست بالا استفاده کنید یا تجربیات مالی خود را مرور کنید: آیا پول برای شما امنیت می‌آورد یا اضطراب؟ این تحلیل می‌تواند نقاط ضعف و قوت شما را مشخص کند.
۲. تکانشگری را مدیریت کنید
تمرین تأخیر در تصمیم‌گیری (مثلاً انتظار 24 ساعته قبل از خریدهای بزرگ) می‌تواند رفتارهای تکانشی را کاهش دهد (Mischel et al., 2011). این روش به شما امکان می‌دهد تصمیماتتان را با نگرش مالی خود هماهنگ کنید.
۳. آموزش مالی را جدی بگیرید
یادگیری مهارت‌هایی مانند بودجه‌بندی و سرمایه‌گذاری می‌تواند نگرش شما را از اجتناب یا پرستش به هوشیاری تغییر دهد. مطالعه کلونتز و همکاران (2022) تأکید می‌کند که توانایی‌های مالی مکمل نگرش مثبت هستند.
۴. اهداف مالی مشخص تعیین کنید
تعیین اهداف روشن، مانند پس‌انداز برای خرید خانه یا بازنشستگی، می‌تواند نگرش شما را متمرکز کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که هدف‌گذاری مالی با افزایش انگیزه و کاهش ولخرجی همراه است (Locke & Latham, 2002).
۵. رابطه عاطفی خود با پول را بازسازی کنید
پول را به‌جای هدف نهایی، ابزاری برای رسیدن به ارزش‌هایتان (مثل آزادی یا امنیت) ببینید. این تغییر دیدگاه می‌تواند نگرش شما را به سوی تعادل هدایت کند.
نتیجه‌گیری
نگرش مالی شما فراتر از یک دیدگاه ساده است؛ این یک نیروی پنهان است که می‌تواند شما را به سوی ثروت هدایت کند یا در چرخه فقر نگه دارد. تحقیقات نشان می‌دهند که نگرش‌های مثبت به پول، همراه با توانایی‌های مالی و کنترل تکانشگری، کلید انباشت ثروت هستند. در کشورهایی با تورم بالا مانند ایران، این نگرش‌ها تحت فشارهای اقتصادی خاصی قرار می‌گیرند، اما با خودآگاهی و آموزش می‌توان آن‌ها را بهبود داد. با شناخت نوع نگرش خود و به‌کارگیری راهکارهای عملی، می‌توانید آینده مالی بهتری بسازید.
آیا آماده‌اید نگرش مالی خود را تغییر دهید؟ از تست کوتاه شروع کنید و اولین قدم را بردارید.
منابع
- Klontz, B. T., Sullivan, P., & Canale, A. (2022). Money attitudes, financial capabilities, and impulsiveness as predictors of wealth accumulation. PLoS ONE. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9678286/
- Furnham, A., & Grover, S. (2020). The psychology of money. Routledge. https://www.routledge.com/The-Psychology-of-Money/Furnham-Grover/p/book/9780367495251
- Garðarsdóttir, R. B., & Dittmar, H. (2018). The relationship of materialism to debt and financial well-being. Journal of Economic Psychology, 33(3), 471-481. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0167487011001712
- Mischel, W., Ayduk, O., & Berman, M. G. (2011). Willpower: Rediscovering the greatest human strength. Penguin Press. https://www.penguinrandomhouse.com/books/304597/willpower-by-roy-f-baumeister-and-john-tierney/
- Locke, E. A., & Latham, G. P. (2002). Building a practically useful theory of goal setting and task motivation. American Psychologist, 57(9), 705-717. https://psycnet.apa.org/doiLanding?doi=10.1037%2F0003-066X.57.9.705
بدون دیدگاه