حسادت مفید یا مخرب؟

حسادت مفید یا مخرب؟ پیش از پاسخ به این پرسش باید بدانیم که حسادت چیست و چطور شکل می گیرد؟ سپس می توانیم به بررسی اینکه آیا این یک حس مفید است یا مخرب پاسخ بهتر و دقیق تری بدهیم. 

حسادت از دیرباز و حتی در افسانه ها و داستان های اساطیری یک حس منفی و گاهی حتی یک گناه نابخشودنی تلقی می شد. از داستان حسادت شیطان به انسان تا هابیل و قابیل در افسانه ها گرفته تا داستان های تاریخی که به طور معمول حسادت موجب خسارت های بسیاری شده است.

هلموت شوئک نویسنده یکی از مهمترین کتاب های روانشناسی حسادت می گوید:

احساس درونی  حسادت توسط بیشتر انسان ها صرف نظر از فرهنگ و زبان بیش از هر حس یا انحراف جنسی چه از روی شرم  و چه بخاطر ترس پنهان نگاه داشته می شود. 

حسادت را می توان به این شکل تعریف کرد، حس بد نسبت به موقعیت و داشته های دیگری. حسادت یکی از احساسات “هیجانات” انسانیست که برای بسیاری از افراد قابل تجربه است. این احساس معمولاً به دلیل حس کردنِ عدم توازن در موفقیت و شادکامی دیگران نسبت به خود، شکل می‌گیرد. این احساس ممکن است در همه جوامع و فرهنگ‌ها وجود داشته باشد، اما شکل‌های مختلفی در هر فرهنگ و جامعه دارد. 

برخی از صاحب نظران حسادت را جزو یکی از هیجانات پایه ای انسان می دانند. به این معنا که این هیجان حسادت یکی از شش هیجان پایه ای ” خشم، نفرت، ترس، خوشحالی، اندوه، و تعجب است که به شکلی ناخودآگاه بر اساس عملکردهای مغز شکل میگیرد. برخی نیز حسادت را یک احساس مرکب از هیجانات تنفر و خشم می دانند به این معنا که فرد حسود نسبت به کسی که حسادت می کند تا حدی حس تنفر و خشم نیز پیدا می کند و ترجیح می دهد آن داشته ای که باعث اایجاد حسادت شده، از بین برود به طور مثال اگر به موفقیت کاری کسی حسادت می کند ترجیح می دهد آن فرد موفقیت یا کسب و کار خود را از دست بدهد یا شکست بخورد. 

در بسیاری از موارد، حسادت به عنوان یک احساس منفی در نظر گرفته می‌شود. با این حال، برخی از روان‌شناسان و محققان بر این باورند که حسادت می‌تواند به عنوان یک احساس مفید و سازنده نیز در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، حسادت ممکن است به عنوان یک انگیزه برای بهبود عملکرد و رسیدن به هدف‌های شخصی و حرفه‌ای خود، مورد استفاده قرار گیرد. این یک اصل پذیرفته است که اغلب هیجانات ما حتی آنهایی که به عنوان هیجانات منفی در عوام شناخته می شود کارکردی مثبت در فرآیند زیستی و تکامل ما داشته اند. 

حسادت به عنوان یک احساس منفی، به دلیل حس کردن عدم توازن در موفقیت و شادکامی دیگران نسبت به خود، شکل می‌گیرد. این احساس ممکن است در بسیاری از موارد به دلیل رقابت و فشارهای اجتماعی شکل گیرد. برای مثال، فردی که در یک گروه کاری با همکاران خود رقابت می‌کند، ممکن است به دلیل موفقیت دیگران در کار، حسادت کند.

به عنوان یک احساس منفی، حسادت معمولاً باعث ایجاد تنش و نارضایتی در فرد حسادت‌کننده می‌شود. این احساس ممکن است باعث شود که فرد حسادت‌کننده با دیگران رابطه‌ای نامطلوب داشته باشد و از افرادی که در موفقیت هستند، دوری کند. البته روانشناسان و محققان معتقدند که اگر تعادل بین داشته های ما و دیگران بر اساس استحقاقمان وجود داشته باشد حسادت می تواند کنترل شود و کمتر آسیب رسان باشد. 

شکل‌گیری حسادت مفید یا مخرب

حسادت ممکن است به دلیل عوامل مختلفی شکل بگیرد. برخی از این عوامل عبارتند از:

– رقابت: فردی که در یک گروه رقابت می‌کند، ممکن است به دلیل موفقیت دیگران در کار، حسادت کند.

– احساس ناکامی: فردی که به دلیل عدم موفقیت در کار یا زندگی، احساس ناکامی می‌کند، ممکن است به دلیل موفقیت دیگران حسادت کند.

– تفاوت‌های فردی: تفاوت‌های فردی مثل سن، جنسیت، قومیت و غیره، ممکن است باعث شکل‌گیری حسادت شوند.

– فرهنگ و جامعه: برخی از جوامع و فرهنگ‌ها، حسادت را به عنوان یک احساس طبیعی در نظر می‌گیرند و برخی دیگر آن را به عنوان یک احساس منفی در نظر می‌گیرند.

– تجربه‌های گذشته: تجربه‌های گذشته ممکن است باعث شکل‌گیری حسادت شوند. به عنوان مثال، فردی که در گذشته به دلیل شکست در کار یا زندگی، احساس ناکامی کرده است، ممکن است به دلیل موفقیت دیگران حسادت کند.

 

آیا حسادت مفید است یا مخرب؟

اکنون پس از تعریف معنای حسادت و چگونگی شکل گیری آن می توانیم بهتر به این موضوع بپردازیم که آیا این حس مفید است یا مخرب؟ اگر بتوانیم به شکل زیر به حسادت نگاه کنیم آنگاه می توانیم استفاده مفیدتری از آن داشته باشیم.

– انگیزه برای رسیدن به موفقیت های بیشتر

هیجان حسادت ممکن است به شکلی مفید برای فرد باشد که به او برای ادامه حرکت در مسیر موفقیت انگیزه دهد. به عنوان مثال حسادت در رقابت های ورزشی و دیدن موفقیت دیگر ورزشکاران می تواند باعث ایجاد انگیزه و حس رقابت شود، اما اگر از این حسادت به شکلی مفید بهره ببرید، ممکن است به شما انگیزه بدهد تا برای رسیدن به موفقیت های بزرگتر، تلاش بیشتری کنید. حس رقابت مفید و تلاش برای دستیابی به موفقیتهایی که دیگران کسب کرده اند، اگر توام با خودآگاهی و توجه به داشته هایمان باشد، می تواند بسیار مفید باشد. 

– افزایش خلاقیت و نوآوری

هیجان حسادت ممکن است باعث شود که فرد به دنبال راهکار های جدید و نوآورانه برای رسیدن به هدف خود باشد. گاهی دیدن فاصله ما با دیگران و یا نیاز برای دستیابی به یک موقعیت که در حالت عادی دسترسی به آن دشوار به نظر می رسد، ممکن است باعث ایجاد خلاقیت و شکستن چارچوب های رایج باشد. از این رو حسادت ممکن است بتواند انگیزه ای برای تبلور خلاقیت و نوآوری افراد گردد. 

– بهبود روابط اجتماعی

هیجان حسادت ممکن است باعث شود که فرد به دنبال بهبود روابط اجتماعی خود باشد. به عنوان مثال، فرض کنید که شما در یک گروه اجتماعی دوستی دارید که همیشه بیشترین توجه را از دیگران به خود جلب می کند. درست است که شاید شما نسبت به او حسادت کنید اما اگر از این حسادت  به شکلی مفید بهره ببرید، ممکن است به شما انگیزه بدهد تا به دنبال بهبود روابط اجتماعی خود باشید و روابط خود را با دیگران بهبود بخشید. 

– بهبود خودشناسی

گاهی ممکن است حسادت باعث توجه بیشتر به نقاط ضعف و قوت خودمان شود. اگر پس از تجربه حس حسادت به دنبال یافتن آگاهانه دلیل و راهکارهای مواجهه با آن باشیم و بیاموزیم که چگونه واقعیت را بپذیریم و بدانیم که الزاما همه خوشبختی ها و بدبختی ها به دلیل ضعف ما نیست و یا اینکه همیشه جهان و رویدادهای آن عادلانه نیست و شاید بتوانیم با خودشناسی و خودآگاهی روش های مناسب تر برای خود را بیابیم همین حس به ظاهر منفی هم باعث توسعه و ایجاد بهبود در ما شود. 

پس از ذکر مفهوم حسادت و برشمردن نکات مفید آن در شکل گیری جامعه امروزی و پیشرفت بشر، باید به این نکته اشاره کرد که حسادت به شکل کنترل نشده میتواند بسیار مخرب بوده و حتی باعث بیماری فرد و ناکامی جامعه گردد. گاهی حسادت به شکل تمایل به بدبختی دیگران به جای خواست خوشبختی خود، ظاهر می شود و یا حتی می تواند آنقدر در اعماق وجود انسان رخنه کند، که باعث افسردگی و سرخوردگی او شود. به طور کل می توان گفت که حسادت مدیریت نشده، می تواند باعث ایجاد مشکلات زیر شود:

– افزایش تنش و نارضایتی

– کاهش اعتماد به نفس

– ایجاد رقابت نامناسب

– ایجاد نگرانی و استرس

– کاهش همکاری و همبستگی

– ایجاد اختلافات شخصی

در پایان اگرچه این موضوع “حسادت” مانند دیگر موضوعات حوزه روانشناسی و جامعه شناسی، بسیار پیچیده و ژرف است و نمی توان در یک مطلب چند صفحه ای به تمام زوایای آن پرداخت اما جهت حسن ختام این مطلب چند راهکار برای مدیریت حس هیجان، که در اغلب کتاب های معتبر ذکر شده را بیان می کنم:

راهکارهای مقابله با حسادت

برای مقابله با حسادت، باید ابتدا به دلیل شکل‌گیری آن پرداخت و سپس راهکارهای مناسب برای مقابله با آن را اعمال کرد. برخی از راهکارهای مقابله با حسادت عبارتند از:

– تشخیص حسادت: برای مقابله با حسادت، باید ابتدا آن را تشخیص داد. فردی که به دلیل موفقیت دیگران حسادت می‌کند، باید به خودش بپرسد که چرا این احساس در او شکل گرفته است.

– تمرین خودشناسی: برای مقابله با حسادت، باید به خودشناسی پرداخت و سعی کرد تا با تمرینات خودشناسی، به بهترین نحو ممکن با احساسات خود آشنا شود. باید بدانیم که یکی از مهمترین پایه های هوش هیجانی تشخیص و شناخت هیجانات خود و آگاهی از دلایل به وجود آمدن آن است. 

– ارزیابی مجدد اولویت‌ها: این موضوع بسیار مهم است که ما باید به دلیل شکل‌گیری حسادت بپردازیم و سپس اولویت‌های خود را مجدداً ارزیابی کنیم. فردی که به دلیل موفقیت دیگران حسادت می‌کند، باید از خودش بپرسد که آیا واقعاً به همین موفقیت‌ها نیاز دارد یا خیر. آیا با توجه به توانمندی ها و یا منابعی که در دسترس دارد آیا این بهترین شیوه برای موفقیت و خوشبختی او است و یا ممکن است شرایط و یا راهکارهای بهتری مناسب خودش وجود داشته باشد. 

– تمرین همدلی: تمرین همدلی یکی از روشهای موثر مقابله با حس حسادت است. به عنوان مثال، فردی که به دلیل موفقیت دیگران حسادت می‌کند، اگر ما خود را بخشی از اجتماع بدانیم و بدانیم که موفقیت دیگران می تواند بر موفقیت اجتماعی که ما در آن زندگی می کنیم موثر باشد، یاد خواهیم گرفت که از موفقیت دیگران خوشحال شویم. به آنها تبریک بگوییم و حتی از وجود آنها برای پیشرفت خودمان استفاده مثبت کنیم. 

– تمرین خودمدیریتی: برای مقابله با حسادت، باید تمرین خودمدیریتی کرد. فردی که به دلیل موفقیت دیگران حسادت می‌کند، باید سعی کند خود را کنترل کند و احساسات خود را مدیریت کند. البته این مدیریت به معنای سرکوب احساسات نیست بلکه به معنای تنظیم احساسات است که در مطلب دیگری در مورد آن به طور مفصل توضیح خواهم داد.

در پایان ذکر این مورد ضروری است که اگر شما هم مانند هر انسان دیگری حس حسادت را تجربه کردید الزاما گناهکار نیستید. ما می توانیم با پذیرش خود و احساس خود به درک بهتری از شرایط رسیده و از  احساسمان در جهت توسعه و پیشرفت خود استفاده نماییم. 

وحید زارعی 

حسادت مفید یا مخرب وحید زارعی مشاور و مدرس مدیریت کسب و کار استاد توسعه فردی برگزار کننده کارگاه های توسعه فردی در گیلان و رشت