کمال گرایی اگرچه که اسم زیبایی دارد و به نظر می رسد بسیاری از خطوط فکری در جهان، هدفشان را هدایت انسان به سمت کمال ذکر می کنند و اغلب رسیدن به کمال را منشا خوشبختی و خیر می دانند، اما پژوهشگران و روانشناسان نوین، دیدگاه های متفاوتی را نسبت به این مقوله مطرح کرده اند.
پیش از شروع این مطلب و تعریف کمال گرایی یا Perfectionism از شما می خواهم به این پرسش پاسخ دهید. حتما می دانید که پاسخ شما باید برآمده از رفتار و خواست درونی شما باشد و لازم نیست آنرا جایی بازگو کنید.
آیا عالی یا Perfect بودن برای شما مهم است؟ اگر بله آیا تلاش می کنید که عالی باشید یا نگرانید که عالی نباشید؟
پاسخ به این پرسش نیاز به اندکی درنگ و تامل دارد، شاید لازم باشد که پرسش را چند بار بخوانید تا معنای درونی آنرا درک و پاسخ دقیقی برای آن بیابید. اما می توان گفت این موضوع که آیا کمال گرایی مفید است یا مضر؟ در درون پاسخ شما به پرسش ذکر شده پنهان است.
Perfectionism چیست ؟
یواخین استوبر استاد روانشناسی و نویسنده کتاب روانشناسی کمالگرایی و بیش از پنجاه عنوان کتاب دیگر در این زمینه، این پدیده را این طور تعریف می کند:
کمالگرایی (perfectionism)، در روانشناسی، ویژگی شخصیتی است که خصوصیات آن، با تلاش فرد برای بیعیبونقص بودن و تنظیم استانداردهایی برای بالاترین سطح عملکرد توصیف میشود و با خود-ارزیابیِ انتقادی و نگرانی در مورد ارزیابی دیگران نیز همراه است.
یواخین استوبر در کتاب روانشناسی کمالگرایی به بررسی پدیده کمالگرایی در زندگی انسان میپردازد. این کتاب به سه فصل تقسیم شده است که هر فصل به بررسی یکی از جوانب کمالگرایی پرداخته است. او در این کتاب کمالگرایی را به شکلی علمی تعریف کرده و معتقد است که کمالگرایی یکی از ویژگیهای پایهای انسان بوده و در جوامع پیشرفته، بیشتر دیده میشود. او معتقد است که عوامل مختلفی مانند فشار اجتماعی، خانواده، محیط کار و … میتوانند باعث شوند که افراد به دنبال کمالگرایی باشند.
آیا کمالگرایی مفید است؟
دو روانشناس پیشتاز معاصر، که به مقوله Perfectionism به صورت تخصصی پرداخته اند، کارن هورنای و آلفرد آدلر هستند. نظریات این دو اگر چه در برخی حوزه ها مشترک است، اما می توان گفت در تاثیر آن بر انسان نگاهی متفاوت دارند. کارن هورنای و آلفرد آدلر هر دو به مطالعه کمالگرایی پرداختهاند. هورنای بیشتر به بررسی اثرات منفی کمالگرایی بر روی سلامت روانی و فیزیکی فرد میپردازد، در حالی که آدلر بیشتر به بررسی عوامل روانی و اجتماعی که ممکن است باعث شوند که فرد به دنبال کمالگرایی باشد، میپردازد. نظر هورنای بیشتر به این سمت است که کمالگرایی منجر به افزایش استرس، افسردگی و اضطراب میشود، در حالی که آدلر معتقد است که کمالگرایی ممکن است به عنوان یک محرک برای رسیدن به موفقیت و تلاش بیشتر در زندگی عمل کند. آدلر معتقد است:
تلاش برای کمال ذاتی و درونی است، بخشی از زندگی است.
اما بسیاری از روانشناسان دیگر به این نتیجه رسیده اند که:
کسی که خودش را برای رسیدن به اهداف غیر واقعی، تحت فشار قرار میدهد، به ناچار خود را در معرضِ دامِ ناامیدی نیز قرار میدهد. وقتی کمالگراها در رسیدن به استانداردهای خود شکست میخورند، تمایل به انتقاد خشن از خود دارند.
انواع کمال گرایی کدامند؟
دسته بندی های گوناگونی برای کمال گرایی وجود دارد و از جمله رندی فراست در این حوزه کمال گرایی چند بعدی را معرفی کرده، نظریه فروست درباره کمالگرایی معتقد است که افرادی که دارای این ویژگی هستند، دو نوع کمالگرایی دارند:
۱- کمالگرایی هدفمند (Goal-oriented perfectionism): این نوع از کمالگرایی شامل تلاش برای رسیدن به هدفهای بلندمدت و اصلاح خود است. افرادی که دارای این نوع کمالگرایی هستند، به دنبال بهبود و پیشرفت خود هستند و به عنوان یک ویژگی مثبت در نظر گرفته میشوند.
۲- کمالگرایی خودانگیخته (Self-oriented perfectionism): این نوع از کمالگرایی شامل تلاش برای رسیدن به استانداردهای بسیار بالا و انتظارات بیحدود از خود است. افرادی که دارای این نوع کمالگرایی هستند، به دنبال رضایت خود و احساس خودشان به عنوان فرد کامل هستند و به عنوان یک ویژگی منفی در نظر گرفته میشوند.
به عبارت دیگر، نظریه فروست معتقد است که کمالگرایی میتواند یک ویژگی مثبت یا منفی در افراد باشد و بسته به نوع آن، میتواند باعث پیشرفت و توسعه یا اضطراب و ناراحتی شود.
در سال 1991، هویت و فلت پذیرفتهشدهترین مدل نگرشهای کمالگرا را پایهگذاری کردند و بسته به جهتگیری باورها و رفتارهای کمالگرایانه، آنها را به سه نوع تقسیم کردند.
هویت و فلت سه شکل از کمال گرایی را بر اساس جهت گیری باورها و رفتارهای کمال گرایانه تعریف می کنند. کمال گرایی خودمحور مستلزم انتظارات غیرمنطقی از خود است، در حالی که کمال گرایی تجویز شده از نظر اجتماعی، شامل درک انتظارات بالا از دیگران است. در کمال گرایی دیگر گرا، انتظارات کمال گرایانه به سمت افراد دیگر معطوف می شود.
در کمال گرایی خودمحور، افراد استانداردهای بالایی برای خود دارند و معتقدند موفقیت برای احساس خود از خود بسیار مهم است. کمال گرایان خودمحور رایج ترین نوع کمالگرا ها هستند، اما برخی از موفق ترین آنها ممکن است خصوصیات ضد اجتماعی هم داشته باشند.
کمال گرایان تحت تاثیر اجتماع، انگیزه کمال گرایانه خود را از قضاوت درک شده توسط دیگران می گیرند. افرادی این گروه تحت تاثیر اجتماع، زمانی که احساس کنند نمی توانند به استانداردهای غیرممکنِ بالایی که بر آنها تحمیل شده است، دست یابند، خواه این انتظارات واقعی باشند یا نباشند، مستعد شکست هستند.
در نهایت، کمال گرایی دیگر گرا مستلزم انتظارات غیرواقعی بالا از افراد دیگر است. به طور مثال ممکن است فرد به دنبال کمال گرایی در فرزند خود یا همسر خود و یا همکاران خود باشد. برای چنین فردی ممکن است افرادی با استانداردهای متوسط مطلوبیت نداشته باشند و دیگران را برای رسیدن به بهترین نتایج تحت فشار قرار دهند. مثل خانواده هایی که خود تحصیلات و نمرات عالی ندارند اما توقع دارند که فرزندان آنها بهترین باشند. هر دو شکل اخیر ممکن است با مسائل بین فردی مانند بی اعتمادی، خصومت، افسردگی و اجتناب اجتماعی مرتبط باشند.
کمال گرایی منفی چه عوارضی برای ما دارد؟
اگرچه کمالگرایی میتواند باعث بهبود عملکرد فرد در بسیاری از جوانب زندگی شود، اما در بسیاری دیگر از موارد به خصوص در صورت بروز شکل بیمار گونه آن، میتواند باعث عواقب منفی برای سلامت روانی و جسمی فرد شود. در ادامه به بررسی عواقب کمالگرایی منفی میپردازیم.
1. افزایش استرس و اضطراب
2. کاهش خود اعتمادی
3. افزایش خطر افسردگی
4. کاهش کارآیی و افزایش اهمال کاری
5. افزایش خطر ابتلا به اختلالات رفتاری
6. کاهش خلاقیت
7. کاهش کیفیت زندگی
با وجود همه موارد ذکر شده رُدل (Roedell) – در سال ۱۹۸۴ – ادعا کردهاست:
کمالگرایی، در شکل مثبت آن، میتواند انرژی محرکی فرآهم کند که به دستاوردهای بزرگ منجر شود. توجهِ خیلی دقیق به جزییات، که برای تحقیق علمی، حیاتی است، تعهدی که تنظیم کنندگان موسیقی را به جلو هل میدهد تا موسیقیشان، صداهای شکوهمندی که در ذهنشان دارند را به دنیای واقعی بیاورد، و پافشاریای که یک هنرمند بزرگ را در مقابل سهپایهٔ نقاشی نگه میدارد تا اثری که خلق کرده با تصورش منطبق شود، همه نتیجهٔ کمالگرایی است.
از آنجا که این موضوع بسیار گسترده و پیچیده است در مطالب دیگری به تاثیرات کمال گرایی و همچنین شیوه مدیریت و تعدیل و جهت دهی مثبت آن خواهیم پرداخت.
وحید زارعی
عالی بود آقای دکتر سپاس فراوان